Święty Andrzej Apostoł
O dalszym życiu św. Andrzeja mówi nam jedynie tradycja i apokryfy (m.in. Dzieje Andrzeja i Męka Andrzeja). Tradycja podaje, że św. Andrzej po Zesłaniu Ducha Świętego nauczał na terenie Scytii, między Dnieprem a Donem. Inni uważają, że pracował w Małej Azji, skąd miał udać się do Achai i tam ponieść śmierć męczeńską. Według apokryfów św. Andrzej po Zesłaniu Ducha Świętego udał się do Achai, gdzie oprócz nauczania czynił wiele cudów: uzdrawiał chorych, wypędzał czarty z opętanych, a nawet wskrzeszał umarłych. Kiedy przybył do miasta Patras na Peloponezie (Grecja), został aresztowany i skazany na ukrzyżowanie. Święty z radością przyjął wyrok, ponieważ w tamtych czasach uważano to za duże szczęście: umrzeć tak jak Jezus. Według podania krzyż ten miał kształt litery "X", dlatego dzisiaj krzyż o takim kształcie nazywany jest "krzyżem św. Andrzeja". Tradycja podaje też, że św. Andrzej został ukrzyżowany 30 listopada 65r. W 356 roku relikwie św. Andrzeja przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono je w kościele Apostołów. Krzyżowcy z czwartej wyprawy krzyżowej, którzy w 1202r. zdobyli Konstantynopol, zabrali relikwie i umieścili w Amalfi w pobliżu Neapolu. Głowę św. Andrzeja papież Pius II w XV w. kazał przewieźć do Rzymu, do bazyliki św. Piotra. 25 września 1964r. papież Paweł VI nakazał ją zwrócić kościołowi w Patras. Kościół grecki posiada też relikwie krzyża, na którym umarł św. Andrzej. Najdawniejszy wizerunek św. Andrzeja pochodzi z V wieku; można go oglądać w mozaice bazyliki św. Apolinarego w Rawennie. Powstały też trzy zakony pod wezwaniem św. Andrzeja: Córki Krzyża św. Andrzeja, posługujące chorym i ubogim, zatwierdzone w 1867r.; Siostry Opatrzności od św. Andrzeja, których celem jest opieka nad chorymi; Zakon św. Andrzeja założony w 1249r. w Cambrais. Wiele miast i krajów ogłosiło św. Andrzeja swoim patronem: jest patronem Grecji, Szkocji, Rosji, Hiszpanii, Sycylii, Dolnej Austrii, Neapolu, Rawenny, Brescii, Amalfi, Mantui, Bordeaux, Brugii i Patrasu, także diecezji warmińskiej. Był też św. Andrzej na przestrzeni wieków patronem wielu korporacji i zrzeszeń: m.in. był patronem podróżnych, sprzedawców ryb, rzeźników, górników, żeglarzy, rycerzy, a nawet woziwodów. Dziś uważany jest za patrona rybaków. Wzywany jest także w przypadku artretyzmu, bólu gardła, konwulsji i różycy świń (choroba Andrzeja), w modlitwie o dobre małżeństwo. Imię Andrzej wywodzi się od greckiego słowa andreios i znaczy "dzielny". Kościół bizantyjski (prawosławny) nadał św. Andrzejowi przydomek Protokleros (pierwszy powołaniem), ponieważ był jednym z pierwszych powołanych do grona apostołów.