Turystyka po papiesku
Ojciec Święty Jan Paweł II poruszył temat turystyki zwracając uwagę na różne jego aspekty. Może być ona postrzegana jako zjawisko kulturowe, spowodowane przez wzrost znajomości wolnego czasu i nowe możliwości poruszania się. Jest również zjawiskiem psychologicznym wynikającym z potrzeby odprężenia, rozrywki i zmiany otoczenia. Turystykę ujmuje się także jako zjawisko ekonomiczne będące źródłem dobrobytu.
W myśl nauczania Jana Pawła II turystyka została wyjaśniona i wytłumaczona przez Objawienie Chrystusa. Oznacza to, że na omawianą rzeczywistość powinno się patrzeć przez pryzmat Ewangelii .
W tym kontekście turystyka pozostaje moralnie dobra wtedy, kiedy kieruje nią rozum i ewangeliczne zasady.
Turystyka ma szereg walorów.
Zaliczmy wpierw do nich funkcje poznawczo – wychowawcze.. Człowiek podróżując poszerza swoją wiedzę, ale i -jeśli chce- staje się lepszym dla innych ludzi.
Turystyka formuje ludzi w duchu patriotyzmu (wycieczki do ważnych miejsc historycznych), kształtuje postawy przyjaźni (kontakty nawiązywane podczas wycieczek), wyrabia umiejętności przedkładania interesu publicznego nad prywatny (podporządkowanie jednostki programowi i celom wycieczki).
Walorem turystyki jest przemiana sposobów myślenia i obyczajowości . Poprzez zwiedzanie ciekawych miejsc ludzie poznają historię danego regionu, co przyczynia się do zmiany utartych stereotypów (np. tych dotyczących odwiedzanych narodów), a tym samym do większego wzajemnego otwarcia.
Turystyka ma również znaczenie ekumeniczne. Poznanie obyczajów poszczególnych kościołów służy wzajemnemu przełamywaniu barier, które narosły przez wieki między wyznawcami Chrystusa. .
Z kolei gospodarze, przez to, że goszczą turystów pod swoim dachem, kształtują w sobie cnotę gościnności .
Turystyka, szczególnie indywidualna, stwarza okazję do rozwoju kontaktów z Panem Bogiem.
Doświadczył tego Jan Paweł II przemierzając polskie i włoskie pasma górskie. Pewność i trwałość ich istnienia była dla niego znakiem mówiącym o Bogu. Papież nauczał, iż cisza górskich wzniesień i dolin pozwala człowiekowi usłyszeć głos Stwórcy, zaś wspaniałość panoram jest źródłem zachwytu, oraz zachętą do zdobywania nieprzemijającej rzeczywistości. .
Ten rodzaj odpoczynku Jan Paweł II nazwał „stworzeniem” siebie na nowo. Podstawą tego odrodzenia są doświadczenia zapoczątkowane w słusznych, czyli moralnie dobrych, decyzjach człowieka.”
Turystyka otwiera człowieka na innych stwarzając okazję do praktykowania miłości bliźniego. Różne formy wypoczynku stwarzają ku temu okazje. Bóg wspomaga człowieka w dawaniu świadectwa sakramentami, słowem które objawił w Piśmie Świętym, darem wspólnoty, stwarzającym możliwości ewangelicznej służby .
Mówiąc o turystyce nie można pominąć zagrożeń z nią związanych.
Turystyka oderwana od rozumu i zasad ewangelicznych może opaść do poziomu zwykłej konsumpcji, a nawet szaleństwa, postaw odstręczających i amoralnych . W tym kontekście fakt wyjazdu urlopowego sprzyja większej swobodzie i wynikającym z niej niewłaściwym zachowaniom . Możemy tu wymienić: alkoholizm, nudyzm, rozwiązłość moralną.
Odrębnym zagrożeniem są z góry powzięte sądy wobec ludu, który przyjmuje przyjezdnych . W praktyce polega to na przyjmowaniu i rozpropagowywaniu negatywnych opinii o przedstawicielach określonych narodowości. Opinie te, choć niekiedy prawdziwe, mogą okazać się krzywdzące.
Zjawiskiem niekorzystnym jest postawa wyższości turystów z bogatych krajów względem ludów przyjmujących, które są na drodze rozwoju . Przykładem są zachowania polegające na nie respektowaniu lokalnych tradycji i zwyczajów. Chodzi na przykład o nie liczenie się z obowiązującym w danym kraju strojem, normami zachowania w miejscach publicznych .
Prawdziwą bolączką jest brak wychowania proekologicznego wśród turystów. Osoby takie często hałasują, śmiecą, rozpalają ogień w niedozwolonych miejscach, zakładają dzikie obozowiska.
Nie szanują przyrody również ci organizatorzy wypoczynku, którzy zasoby naturalne traktują jako towar, bez uwzględnienia konieczności ochrony dóbr przyrody. Zagrożeniem w tym kontekście jest: przeznaczanie coraz większych powierzchni pod budowę domów wczasowych, hoteli, schronisk, wyciągów z negatywnymi dla środowiska skutkami, w postaci nadmiernej eksploatacji wody, spuszczania ścieków, problemem śmieci nie zawsze utylizowanych, zeszpecenia krajobrazu, hałasu, przereklamowania jednego turystycznie atrakcyjnego miejsca kosztem innych ciekawych regionów.
Karol Wojtyła od młodych lat uwrażliwiony był na piękno przyrody.
Świadczą o tym jego refleksje. W jednej z nich - powstałej za kardynalskich czasów - pisał, że w obcowaniu z przyrodą nabiera szczególnego znaczenia nie tylko ludzka wrażliwość na jej piękno, ale także pewna sprawność która warunkuje i umożliwia jakąś intymną bliskość z „łonem natury” . .
Podobną postawę Karol Wojtyła prezentował jako papież, podkreślając konieczność uwrażliwiania, szczególnie młodego pokolenia, na potrzebę ochrony środowiska naturalnego .
W „Liście do Młodych” Jan Paweł II pisał, że dobrze jest młodemu człowiekowi czytać w przedziwnej księdze, jaką jest księga przyrody. To co młody umysł w niej odczytuje wydaje się być głęboko zsynchronizowane z wezwaniem do mądrości: „nabywaj mądrości, nabywaj rozwagi. Nie gardź nią, bo ciebie ocali, ukochaj ją - będzie cię strzegła” (Pr 4,5) .
W myśl nauczania Jana Pawła II nie tylko młodzież, lecz cała ludzkość ma obowiązek wystrzegania się inicjatyw i czynów szkodzących środowisku naturalnemu .
Poza teorią papież podawał praktyczne wskazówki.
W świetle jego nauczania turystyka „nie powinna obniżać ducha, ale go podnosić i oczyszczać. Nie może również powodować zamieszania w sumieniach”.
Chodzi zatem o turystykę prezentującą wysokie walory wychowawcze, formacyjne, poznawcze, rozwijającą nie tylko sprawność człowieka, ale także jego wnętrze.
Do osiągnięcia takiego poziomu turystyki, zdaniem Papieża, potrzebne jest wychowanie humanistyczne wiodące ku: uznawaniu i poszanowaniu bliźniego, uprzejmości, dobroci, wzajemnemu zrozumieniu, poszanowaniu środowiska naturalnego .
Papież wyraził życzenie, by episkopaty i Kościoły lokalne współpracowały między sobą w celu objęcia opieką duszpasterską wszystkich turystów i podjęły jego wskazania .
Zależało mu również, ażeby na uczelniach katolickich zadbano o należytą formację osób, które będą chciały zapewnić obecność Ewangelii i Kościołowi w instytucjach turystycznych, biurach podróży, jako personel towarzyszący, lub które będą działać w samorządach.
Celem omawianej formacji jest kształtowanie mentalności indywidualnej i zbiorowej nacechowanej postawą szacunku, gościnności, życzliwości, zaufania, uczciwości. Taka formacja jest, zdaniem Papieża, konieczna do rozwoju omawianej mentalności.
Jan Paweł II przypominał duszpasterzom turystycznym oraz organizatorom wypoczynku o konieczności zauważenia obecności ubogich, wobec których „rozrzutne formy turystyki stanowią formę obrazy oraz prowokacji” .
Bez uwzględnienia potrzeb osób ubogich jednoczesny rozwój turystyki oraz duszpasterstwa turystycznego nie przylegałyby do siebie, dyskredytowałyby się wzajemnie .
Postawa Ojca Świętego wobec zjawiska turystyki była bardzo otwarta. Zalecał on mianowicie Kościołowi ażeby poznawał ekonomiczne, polityczne, socjologiczne i psychologiczne aspekty turystyki oraz kompetentnie uczestniczył w rozwijaniu prawdziwych jej wartości.
Całość nauczania Jana Pawła II także w zakresie turystyki wciąż czeka na odkrycie i realizację. Treść tych nauk jest nadal aktualna. Nie można bowiem turystyki obniżać do poziomu płytkiej komercji. Konieczna jest pogłębiona analiza tego zjawiska turystyki, tak by mogła ona w sposób integralny rozwijać człowieka
Wojciech Olejnik
Przypisy:
Jan Paweł II, Wierne świadectwo Słowa Bożego, homilia wygłoszona w Nettuno, z 1 września 1979 roku, w: Nauczanie papieskie t. II, Poznań 1992., s. 527.
Jan Paweł II, Wierne świadectwo Słowa Bożego, homilia wygłoszona w sanktuarium w Nettuno, 1 września 1979 roku., w: Nauczanie papieskie t. 2, Poznań 1992., s. 106.
T. Łobożewicz, Turystyka kwalifikowana, Warszawa 1989., s. 14 - 16.
A. Casarolli, List Sekretarza Stanu do Światowej Organizacji Turystyki z okazji czwartej sesji generalnej Światowej Organizacji Turystyki, Watykan 16 września 1981 roku, w: Nauczanie papieskie 4/2 Poznań 1989, s. 107-109.
A. Casarolli, List Sekretarza Stanu do Światowej Organizacji Turystyki z okazji czwartej sesji generalnej Światowej Organizacji Turystyki, Watykan 16 września 1981 roku, w: Nauczanie papieskie 4/2 Poznań 1989, s. 107-109.
M. Ostrowski, Chrześcijańskie wartości turystyki, w: Peregrinus Cracoviensis 4/1996, s. 143.
Jan Paweł II OR 1986 r.
Jan Paweł II, Przemówienie do Światowej Organizacji Turystyki, Madryt, 2 listopada 1982 r. w: Jan Paweł II w Portugalii, Hiszpanii i Lourdes, Warszawa 1986,. s. 233- 235.
Jan Paweł II, Siłą Polaków osobisty związek z ziemią, homilia w Nowym Targu, 8 czerwca 1979 roku, w: Jan Paweł II na ziemi polskiej, Watykan 1979, s. 211 -216.
Jan Paweł II, Wierne świadectwo Słowa Bożego, homilia wygłoszona w sanktuarium w Nettuno, 1 września 1979 roku., w: Nauczanie papieskie t. 2, Poznań 1992., s. 106.
A. Wesołowski, Socjologia pracy i wypoczynku, Warszawa 1978, s. 228.
Tamże s. 228.
.A. Casarolli, List Sekretarza Stanu do Światowej Organizacji Turystyki z okazji czwartej sesji generalnej Światowej Organizacji Turystyki, Watykan 16 września 1981 roku, w: Nauczanie papieskie 4/2 Poznań 1989, s. 107-109.
Tamże,s. 107-109.
M. Ostrowski, Duszpasterskie wyzwania wobec problemu wolnego czasu człowieka aspekt moralno pastoralny ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień turystyki, Kraków 1996., s. 427.
M. Ostrowski, Duszpasterstwo wobec problemu wolnego czasu człowieka, aspekt moralno pastoralny, Kraków 1996. s. 258
Karol Wojtyła, Wspomnienie o Jerzym Ciesielskim, w: Dzięki ci Boże że jestem, pr. zb. pod red. Marii Władyczanki, Kraków 1995, s. 16.
Jan Paweł II, Troska o przyrodę, refleksja przed modlitwą Anioł Pański wygłoszona 11 lipca 1993 w Santo Stefano di Cadore, w: OR (wyd. polskie) 14(1993)10., s. 60.
LM. n. 14.
Jan Paweł II, Troska o przyrodę, refleksja przed Modlitwą Anioł Pański, Santo Stefano di Cadore, 11 lipca 1993 r. w: OR (wyd. polskie) 14(1993)10, s. 60.
Tenże, Wierne świadectwo Słowa Bożego, homilia wygłoszona w Nettuno, 1 września 1979 roku., w: Nauczanie papieskie II/2, Poznań 1992., s. 105-106.
Jan Paweł II, Ewangelizacja i katecheza w duszpasterstwie turystycznym, przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu Duszpasterstwa Turystycznego, Watykan 10 listopada 1979 roku., w: Nauczanie papieskie tom II/2, Poznań 1992., s. 527.
Tenże, Ewangelizacja i katecheza w duszpasterstwie turystycznym (...)
Tamże, s. 527.
Jan Paweł II, Ewangelizacja i katecheza w duszpasterstwie turystycznym, przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu Duszpasterstwa Turystycznego, Watykan 10 listopada 1979 r, w: Nauczanie papieskie tom II/2, Poznań 1992, s. 527.